نقد و بررسی تاریخ نگاری" مرحوم استاد سید جعفر مرتضی عاملی"

20/9/98

 

به مناسبت فرا رسیدن چهلمین روز درگذشت استاد سید جعفر مرتضی عاملی مورخ برجسته دنیای اسلام و شیعه به همت معاونت پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، نشست تخصصی با محوریت نقد و بررسی تاریخ نگاری این عالم، و در قالب برنامه "دوشنبه‌های فرهنگ و پژوهش" ۱۸ آذر ماه ۱۳۹۸ برگزار شد.

در ابتدا دکتر سید احمد رضا خضری استاد گروه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی دانشکده الهیات و معارف اسلامی و مشاور رئیس و مدیرکل حوزه ریاست و روابط عمومی دانشگاه تهران به عنوان نخستین سخنران پس از یادآوری ابعاد شخصیتی آن مرحوم، درباره ویژگی‌های تاریخ نگاری و مؤلفه‌های سلبی و ایجابی روش سیره نگاری ایشان سخن گفت.

دکتر خضری به قرآن کریم به عنوان یکی از معیارهای اصلی سیره نگاری نزد سید جعفر مرتضی عاملی اشاره کرد و این پرسش را مطرح نمود که قرآن چگونه می‌تواند معیار سیره نگاری باشد؟ وی استاد را سیره نگاری دانست که با پیش فرض‌های خود به سراغ سیره آمده و برای اثبات عقاید خود به تاریخ پرداخته است.

در ادامه برنامه دکتر رسول جعفریان استاد تاریخ گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی و رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران از ابعاد شخصیتی و علمی، مرحوم سخن گفت. ایشان استاد عاملی را نه تنها تاریخ نگار، بلکه تاریخ ساز تلقی کرد. دکتر رسول جعفریان که در کلاس‌های درس استاد جعفر مرتضی در سال‌های ابتدای دهه شصت حضور داشته است، از ایشان بعنوان شخصیتی باهوش و تیزبین یاد کرد و گفت: کتا بهای مختلف را به طور کامل مطالعه می‌کرد و اینطور نبود که تنها برای یافتن شاهد مثال، به خواندن بخشی از آن اکتفا کند، و با این روش مسائل و نکات و موضوعات زیادی به ذهنشان متبادر می‌شد. دکتر جعفریان در ادامه سخنان خود فضای تاریخ نگاری حوزه علمیه معاصر را شرح داد و تأکید کرد که معمولاً درس تاریخ به عنوان درسی حاشیه‌ای در حوزه‌های علمیه شناخته می‌شد و جز اندکی به آن نمی‌پرداختند. مرحوم غفاری، مرحوم میانجی و آقای روحانی و آیت الله شبیری زنجانی و افراد معدود دیگری از نظر دکتر جعفریان تنها حلقه‌های تاریخی حوزه علمیه قم را تشکیل می‌دادند که به صورت هفتگی در مجالس مختلف گرد هم آمده و با یکدیگر به بحث و گفتگو می‌پرداختند. وی از مرحوم عاملی بعنوان یکی از مهمترین افراد این حلقه نام برد.

سخنران بعدی نشست دکتر حسن حضرتی دانشیار گروه تاریخ و معاون پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران بود. وی با پیش کشیدن دوگانگی دانش تاریخ و دانش کلام به نقد آثار سید جعفر مرتضی عاملی پرداخت و گفت: ایشان پیش از اینکه یک مورخ باشد، یک عالم کلامی است و نمی‌توان آن مرحوم را تاریخ نگاری حرفه‌ای دانست، بلکه آثار ایشان باید در دایره دانش کلام ارزیابی شود. وی تاکید کرد: تاریخ نگاری درباره افراد مقدس امری دشوار است و در این بین نباید بین ساحت اثباتی و ثبوتی ایشان خلط کرد. مورخان از آن حیث که مورخ هستند باید با رجوع به عقل تاریخی و با استناد به داده‌های تاریخی درباره شخصیت‌های قدسی و باورهای اعتقادی آنان سخن بگویند. دکتر حضرتی در ادامه سخنان خود تاریخ نگاری سید جعفر مرتضی عاملی را با تاریخ نگاری دکتر مدرسی طباطبایی مقایسه کرده و تاریخ نگاری دکتر مدرسی طباطبایی را تاریخ نگاری مقید به الزامات دانش تاریخ دانست. الزامات و مقیداتی که در تاریخ نگاری جعفر مرتضی دیده نمی‌شود و بیشتر به الزامات دانش کلام تاکید دارد.

در پایان نشست سخنرانان نشست به پرسش‌های دانشجویان و پژوهشگران حاضر در جلسه پاسخ دادند.