کتابخانه دانشکده ادبیات‌ در سال ۱۲۹۷ شمسی به عنوان دارالمعلمین مرکزی تأسیس شد. در سال ۱۳۰۷ با عنوان دارالمعلمین عالی با مجموعه ۲۸۳ جلدی به فعالیت خود ادامه داد. در سال ۱۳۱۲ به دانشسرای عالی تغییر نام یافت و در سال ۱۳۱۳ همزمان با تأسیس دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات در کنار دانشسرای عالی به کار خود ادامه داد.

دانشکده‌های علوم و علوم اجتماعی نیز در دانشکده ادبیات فعالیت می‌کردند و هرکدام به مرور زمان مستقل شدند.

کتابخانه ادبیات قبلاٌ با کتابخانه های مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، مؤسسه باستان شناسی، مؤسسه جغرافیا و لغت نامه دهخدا همکاری داشته است که اکنون هرکدام بصورت مستقل اداره می‌شوند.

کتابهای منتشر شده پژوهشگران بسیاری خریداری وتعدادی مجموعه‌های شخصی به صورت وقف یا اهدا به مجموعه اضافه شد که نمونه‌هایی از آن به شرح زیر است:

مجموعه ۲۲۴۲ جلدی محمد قزوینی در سال ۱۳۲۹، مجموعه ۱۵۰۰ جلدی احمد بهمنیار و مجموعه ۱۰۴ جلدی تقی خواجوی در سال ۱۳۳۲.

مجموعه ۲۲۵۰ جلدی عباس اقبال در سال ۱۳۳۴.

مجموعه خاندان فرمانفرمایان با ۶۵۰۰ کتاب و مجله در سال ۱۳۳۸.

مجموعه ۳۰۰۰ جلدی حمید وفاطمه سیاح در سال ۱۳۳۹.

کتابخانه استاد علی اصغر حکمت با ۵۲۰۰ جلد در سال ۱۳۴۰.

مجموعه ۱۲۰۰ جلدی میرزا عبد الله سبوحی واعظ در ۱۳۴۱.

کتابخانه امام جمعه کرمان با ۱۰۰۰ جلد کتاب و کتابخانه سید حسن تقی زاده با ۲۷۰۰ جلد در سال ۱۳۴۳.

مجموعه مسعود انصاری و مجموعه اهدایی دولت فرانسه در سال ۱۳۴۵.

مجموعه ۱۰۰۰ جلدی آذرهوشنگ باختری در سال ۱۳۴۷.

بخشی از کتابخانه انولیتمان ( E. Litman ) که در برگیرنده کتاب و رساله‌های کم یاب شرق شناسی است، یک دوره کم یاب از تاریخ طبری چاپ لیدن، اوقاف گیب و کتابهای خطی، چاپ سنگی و سربی، موادی بودند که با خرید، اهدا و وقف، وارد مجموعه کتابخانه شد و به همین منوال، با گذشت زمان کتابخانه مراحل تکامل را پشت سر گذاشت.

مجموعه کتابخانه های دانشگاه تهران که پشتوانه آموزش عالی و پژوهش‌های محققان و دانش‌پژوهان در کشور به شمار می‌روند از یک کتابخانه مرکزی و کتابخانه‌های دانشکده‌ها و موسسات وابسته تشکیل می‌گردند.

الف. کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران: کتابخانه مرکزی بیشتر در خدمت فعالیت‌های پژوهشی قرار دارد و مجموعه‌ای متنوع از منابع پژوهشی را در بر می‌گیرد.این کتابخانه وظیفه گردآوری و نگهداری کلیه آثار منتشر شده در کشور و منابع مربوط به مطالعات اسلام شناسی و ایران شناسی و آثار مرجع رشته‌های مختلف دانشگاهی انتشار یافته در خارج از کشور را نیز بر عهده دارد.

ب. کتابخانه های دانشکده‌ها و موسسات وابسته: کتابخانه‌های دانشکده‌ها بر حسب نیازهای علمی و آموزشی دانشکده ویژه خود به وجود آمده‌اند و موظف به گردآوری و نگهداری منابع تخصصی و آموزشی مورد نیاز دانشجویان و مدرسان گروههای آموزشی خود می‌باشند.

ج.انواع منابع موجود در کتابخانه های دانشگاه تهران عبارت است از:

۱) تک نگاشتها: شامل کتاب‌ها (پایان نامه های) رساله‌ های تحصیلی

۲)پ یایندها: شامل ادواریها و غیر ادواریها

۳) مواد آرشیوی: شامل نسخه‌های خطی، اسناد خطی، میکروفیلم‌ها و عکس‌ها

۴) مواد دیداری و شنیداری: شامل نوارهای صوتی وتصویری

۵) منابع الکترونیکی

۶) نقشه‌ها

 

د- منابع و موادی که به امانت داده نمی‌شوند:

۱- کتب مرجع (دایره المعارف ها، واژه‌نامه‌ها، کتابشناسی‌ها، نمایه‌ها، چکیده نامه ها، سالنامه‌ها، سرگذشت‌نامه های جمعی، منابع جغرافیایی، اسناد و مدارک

۲- کتاب‌هایی که هنوز در دفتر اموال کتابخانه ثبت نشده است

۳- کتب خطی، چاپ سنگی، نفیس و کمیاب

۴- پایان نامه‌ها

۵- مجلات و روزنامه‌های مجلد شده‌، نقشه‌ها، اطلس‌ها، نشریات ادواری و نشریات و کتبی که کتابخانه برای مدت معینی به امانت گرفته است.

۶- مواد دیداری و شنیداری و اسناد و آرشیو

۷- منابع دیجیتالی لوح‌های فشرده و هرگونه نرم افزار رایانه‌ای

‌

 

   رؤسای کتابخانه از ابتدا تا کنون: 

دکتر آوانس حق نظریان

دکتر عزت الله نگهبان

دکتر سید حسین نصر

دکتر یحیی مهدوی

نوش آفرین انصاری

دکتر بهرام جمال پور

آذرهوشنگ باختری

دکتر سید حسن سادات ناصری

دکتر مظفر بختیار

رضا سرلک

دکتر احمد کریمی حکاک

دکتر ابراهیم دیباجی

احمد رضایی

دکتر محمود انوار

دکتر غلامعباس رضایی

دکتر عصمت حکیمی

دکتر محمود شکیب

دکتر محمدحسن فوادیان

دکتر احمد احمدی

دکتر علیرضا حاجیان نژاد

دکتر امید مجد

دکتر اصغر باباسالار

دکتر حمید کرمی پور

دکتر جواد بشری

دکتر علیرضا امامی

 

در سال ۱۳۱۴ بانو پروین اعتصامی کتابدار کتابخانه بوده است.

  

ساختمان و بخشهای​ مختلف کتابخانه: 

کتابخانه در سال ۱۳۳۷ به ساختمان فعلی منتقل شد و بخشهای آن به شرح زیر است:

طبقه زیر همکف: ۱- مخزن فارسی و عربی ۲- مخزن لاتین

 

 

  

طبقه همکف: ۱- اتاق رئیس کتابخانه ۲- بخش نشریات ۳- مخزن کتب نفیس ۴- بخش سازماندهی ۵- بخش سفارشات ۶- بخش اطلاع رسانی ۷- دفاع مقدس ۸- فرمانفرمایان

 

 

 

طبقه دوم: تالار پژوهش ۱- کتابهای مرجع ۲- پایان نامه ها

  

 

 

طبقه سوم: تالار شهید ترکاشوند ۱- تالار مطالعه ۲- بخش امانت‌

 

 

 

فعالیت‌های بخشهای مختلف کتابخانه: 

۱- تهیه و سفارش: کار این بخش تهیه و ارسال فهرست‌های گوناگون کتاب و نشریات به گروههای آموزشی دانشکده، دریافت تقاضا از گروه‌ها ، بخشهای مخزن و امانت، گزینش و انتخاب منابع و سفارش و تهیه آن؛ ثبت و تسویه حساب و پی گیری نواقص پس از وصول سفارشات، انجام مراحل لازم برای قبول اهدا، وقف، مبادله و..............

۲- سازماندهی: در این بخش کتابهای رسیده بر اساس سیستم دیویی (که یک سیستم عددی است و تقریباً مبنای فلسفی دارد و علوم را به ۱۰ رده تقسیم می‌کند) فهرست نویسی و رده بندی می‌شوند تا کتابهای هم موضوع در کنار هم قرار گیرند و به آسانی قابل بازیابی و دسترسی باشند. این کار، هم بصورت دستی و هم بصورت مکانیزه انجام می‌شود.

۳- مخازن:

مخزن شماره ۱: کتب فارسی و عربی

مخزن شماره ۲: کتب لاتین

بصورت بسته اداره می‌شوند. کتاب‌ها بر اساس رده بندی دیویی در قفسه‌ها قرار دارند. استادان در صورت نیاز و دانشجویان تحصیلات تکمیلی به صورت محدود می‌توانند به مخزن مراجعه نمایند.

۴- تالار پژوهش:

الف) بخش مرجع که به صورت قفسه باز اداره می‌شود و شامل کتابهای مرجع عمومی و تخصصی مثل فرهنگ‌ها، دایرة المعارف، واژه نامه‌ها، فهرست‌ها و آثار مهم بسیاری از بزرگان است.

ب) بخش پایان نامه‌ها که به صورت قفسه بسته اداره می‌شود. با جستجو در پایگاه کتابخانه می‌توان اطلاعات پایان نامه‌های مورد نیاز را به کتابدار تحویل داد و پایان نامه را دریافت کرد.

۵- تالار نشریات:

این بخش دارای مجلات فارسی، عربی و لاتین می‌باشد و به صورت قفسه باز اداره می‌شود. نشریات جدید در سالن مطالعه مجلات و نشریات سالهای گذشته به صورت صحافی شده در مخزن مجلات بر اساس الفبای عنوان، مورد استفاده مراجعین قرار می‌گیرد.

تالار دفاع مقدس: این بخش شامل کتابهای دفاع مقدس مجموعه فرمانفرمایان کتابهای اهدایی دکتر سیف الدین نجم آبادی و کتابهای خریداری شده از مجموعه مرحوم دکتر فرشید ورد می‌باشد

  

 

۶- تالار مطالعه و میز امانت:
این تالار به وسعت حدود ۴۰۰ متر، برای مطالعه مراجعین پیش بینی شده است و حدود ۲۰ میز دو نفره و ۲۸ میز ۴ و ۶ نفره و ۱۸۴ صندلی، ۶ دستگاه رایانه و۸ برگه دان با ۲۹۰ کشو دارد.
مراجعین پس از جستجو در برگه دان یا پایگاه رایانه‌ ای کتابخانه، اطلاعات مورد نیاز را روی برگه‌های مخصوص سفارش کتاب یادداشت می‌کنند و به کتابدار می‌دهند. برگه‌ها بوسیله آسانسور حمل کتاب به مخازن فرستاده میشود کتاب  مورد نظر یافته و به تالار ارسال می‌شود تا پس از انجام مراحل امانت، در اختیار مراجعین قرار گیرد.
در این تعدادی فرهنگ و دایرة المعارف و کتابهای رزرو، نگهداری می‌شود.
 

۷- بخش کتابهای نفیس:
دارای مجموعه‌های گوناگون است و بصورت  بسته اداره می‌شود . کتابهای چاپ سنگی به صورت قطعی چیده شده است و فهرست‌های مخصوص به خود دارند.
کتابهای خریداری شده مرحوم علامه قزوینی، که حدود ۲۲۰۰ جلد کتب نفیس و ارزنده است، به خط علامه قزوینی حاشیه نویسی شده است.
مجموعه اوقاف گیب، نقشه‌ها و اطلس‌های نفیس، تعدادی سالنامه قدیمی، کتابهای چاپ سنگی و چاپ سربی قدیمی اهدایی امام جمعه کرمان، تعدادی نسخه‌های عکسی از کتابخانه های ایران و خارج ایران، کتابهای قطع بزرگ در زمینه: باستان شناسی و ایران شناسی، نشریات قدیمی که به صورت الفبایی نگهداری می‌شوند.

۸- بخش اطلاع رسانی:
این بخش در امر پژوهش، مقاله یابی و.....، راهنمای مراجعین است.

۹- تعداد کتاب‌ها:
کتابخانه در حال حاضر حدود ۳۰۰۰۰۰ جلد کتاب دارد (۲۰۰۰۰۰ جلد فارسی و عربی و۱۰۰۰۰۰ جلد لاتین) که با توجه به وضعیت هرکدام در یکی از بخشهای مخزن فارسی و عربی، مخزن لاتین، بخش نفیس و بخش مرجع نگهداری می‌شود.
حدود ۲۰۰ عنوان نشریه فارسی ۴۸ عنوان نشریه عربی و ۵۶ عنوان نشریه لاتین دارد.
همچنین ۴۰۰۰ پایان نامه کارشناسی ارشد و دکتری و حدود ۱۸۰ حلقه CD ، در کتابخانه موجود است.
دو بخش کامپیوتری و برگه دان (دستی) در کتابخانه موجود می با شد.