کشف یک بنای اشکانی در خراسان توسط گروه باستان شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران

۱۴/۰۶/۱۴۰۲‌

 

‌

پنجمین فصل کاوش‌های باستان شناسی در محوطۀ تاریخی ویرانشهر به سرپرستی دکتر میثم لباف خانیکی استاد گروه باستان شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران به کشف بقایای یک بنای یادمانی مهم مربوط به دورۀ اشکانی انجامید.

محوطۀ باستانی ویرانشهر در غرب شهر تیتکانلو، شهرستان فاروج استان خراسان شمالی یکی از مهمترین محوطه‌های تاریخی استان خراسان شمالی است که از سال ۱۳۹۸ مورد بررسی و کاوش باستان شناسی قرار گرفته است. کاوش این منطقه که از تیر ماه سال جاری آغاز گردید، یک حصار چهارگوش به طول و عرض ۳۵۰ متر است که در گوشۀ شمالی آن ارگ یا حاکم نشین واقع شده است.

کاوش‌ها و بررسی‌های فصل‌های گذشته نشان داد که حصار این محوطه به برج‌هایی با پلان راست گوشه مجهز بوده و در میانۀ ضلع شمال غربی، دروازۀ اصلی قرار داشته است. تمرکز کاوش‌های باستان شناسی در تپه‌ای که در ناحیۀ جنوبی محوطه قرار داشت، منجر به کشف بقایای یک مجموعۀ معماری شد که با دیوارهای خشتی به ضخامت ۳ متر بنا شده بود.

ادامۀ کاوش‌ها در تپۀ جنوبی نشان داد که در این محل عمارت باشکوهی استوار بوده که از یک ایوان عریض در شرق، یک تالار مربع شکل در غرب و اتاق‌های جانبی در شمال و جنوب تشکیل می یافته است. همچنین در فضای ایوان و تالار اصلی راهرویی به پهنای سه متر وجود داشته است. پلان و ساختار بنای نویافته در محوطۀ ویرانشهر یادآور مجموعه‌های معماری مربوط به حوزۀ فرهنگی یونانی- باختری در شمال افغانستان است که در دورۀ اشکانی به نواحی مختلف آسیای مرکزی، فلات ایران و بین النهرین سرایت کرده و به گونۀ مرسومی از معماری معابد و خانه‌های اشرافی بدل گردید. بر اساس عناصر معماری شاخص و قطعه سفال‌های شناسایی شده، عمارت مکشوفه در محوطۀ ویرانشهر در حدود قرن دوم پیش از میلاد ساخته شده و از آن تا اواسط دورۀ ساسانی استفاده می شده است.

آنچه عمارت شناسایی شده در ویرانشهر را از نمونه‌های مشابه متمایز می‌سازد، سلامت نسبی این بناست. استحکام دیوارهای ساختمان ویرانشهر سبب گردیده در اغلب نقاط بیش از ۴ متر از ارتفاع بنا حفظ گردد. شواهد به دست آمده نشان می‌دهد که بسیاری از فضاها توسط طاق پوشش می یافته و دیوارها با لایه‌ای از گچ اندود می شده است.

بنای یادمانی ویرانشهر از معدود بناهایی از این نوع است که در مرزهای فعلی ایران شناسایی شده و ادامۀ کاوش و تبدیل این بنا به یک سایت-موزه خواهد توانست امکان مناسبی را برای شناخت بیشتر پیشینۀ تاریخی منطقه و توسعۀ صنعت گردشگری فراهم آورد.